Hoe laat je jouw kind omgaan met de dood en alles daaromheen?

Hoe laat je eigenlijk je kind omgaan met de dood? De dood van Oma? Eerder schreef ik al over hoe je een peuter van drie jaar vertelt over de dood. Inmiddels is peuter een klein meisje van 6 jaar geworden en is acht maanden geleden iets intens afschuwelijks gebeurd. Mijn moeder – Mila’s Oma – is overleden. Dood gegaan. Als je 6 jaar bent ervaar je dit toch weer heel anders dan wanneer je 3 bent. Als kind heb je dan toch meer besef van wat er speelt. Maar hoe ga je nu hiermee om als ouders?

Betrek je kind bij alles!

Je kind laten omgaan met het overlijden van een dierbare. Hoe doe je dat? Allereerst vind ik het heel belangrijk om je kind bij de situatie te betrekken. Volledig. Daar is niet iedereen het mee eens. Sterker nog. H. was het er in eerste instantie helemaal niet mee eens. Toch ben ik blijven staan voor wat ik vond. Midden in mijn eigen verdriet had ik de rust en kracht gevonden om ons kind hierin te betrekken. Ik had mij niet alleen goed ingelezen maar – nog beter – ik had alles heel goed gevoeld. Iets met (bijna) niet meer in je denkhoofd zitten, maar meer vanuit je gevoel handelen. Hoe anders ging dat vroeger, toen ik zelf nog een kind was.

Omgaan met een overlijden: Opa is er niet meer

Ik weet namelijk nog heel goed dat – toen ik een jaar of 8 was – mijn Opa overleed (de vader van mijn vader). Ik was nog te jong – vonden mijn ouders – en dus werd ik overal van weg gehouden. Wat ze precies allemaal hebben gezegd en uitgelegd weet ik niet meer. Wat ik nog wel weet is dat ik niet naar de begrafenis mocht komen. Dat ik mijn Opa niet meer heb gezien. En dat vond en vind ik erg jammer. Want daardoor wist ik niet precies wat er was gebeurd. En kon ik alleen maar fantaseren over de dood van mijn Opa en alles wat erna gebeurde.

Je kind meenemen naar het ziekenhuis

Dat wilde ik voor Mila anders. Ik wilde op een andere manier omgaan met het overlijden van mijn moeder, Mila’s Oma. En dus wilde ik heel graag dat ze Oma nog zou zien in het ziekenhuis. Ook al zag ze er anders uit, met buisjes en slangetjes. Begrijp mij niet verkeerd. Ik heb niets opgedrongen. Doorgedrukt. Er doorheen gejaagd. Ik heb overlegd. Met mijn kind. Duidelijk en helder verteld wat er aan de hand was: “Oma is heel erg ziek en gaat dood, naar de hemel. Je kunt haar nu nog een keertje zien. Afscheid nemen. Oma knuffelen. Wil je dat?“. De keuze bij haar laten. Dat is wat ik beoogde.

Oma een laatste kus geven…

De situatie was heel naar en onverwacht. Na het telefoontje van papa op dinsdagavond hebben we onze vakantie vroegtijdig afgebroken en woensdag in de ochtend de boot terug genomen vanaf Ameland. En ben ik vanaf huis eerst alleen naar het ziekenhuis gereden. Iets met zelf kunnen omgaan met het intense verdriet. Op donderdag heeft Mila – samen met Huib – afscheid genomen. Oma een kus gegeven. Nog even kort gepraat voor zover dat ging. Aangeraakt. En is toen weer naar huis gegaan. Later – mijn moeder is daarna binnen een week overleden – stonden we weer voor andere keuzes. Gaat ons dochtertje mee naar de opbaring? Naar de uitvaart? Maar natuurlijk! Dacht ik. Nou, dat weet ik nog niet zo net, vond Huib.

Het nieuwe rouwen

Gelukkig bestaan er veel artikelen waarin je kunt lezen over hoe je als ouder in dergelijke situaties kunt omgaan met je kind, zoals dit artikel van de site ‘hetnieuwerouwen’ en waar je ontzettend veel steun uit kunt putten. Het sterkte mij in mijn gedachte, dat het júist goed zou zijn voor ons dochtertje om haar mee te nemen naar de opbaring. Ik heb er heus wel over getwijfeld, en er heel veel over nagedacht. Maar ik ben tot op de dag van vandaag heel blij dat we dit wèl hebben gedaan.

Nooit vertellen dat een overleden dierbare ‘slaapt’

Ik denk namelijk dat het heel belangrijk is dat een kind ziet dat iemand er daadwerkelijk niet meer is. Dood is. Benoem het ook. Zoals het is. “Oma leeft niet meer. Dat betekent dat ze koud is. Dat ze niet meer ademt. Ze kan er daardoor wat witter uitzien“. Maak er geen verhaal van dat Oma slaapt. Want dat is niet waar. Je vertelt een onwaarheid waar een kind onnodig angstig van kan worden (“Dus als ik slaap of als papa en mama gaan slapen kunnen ze ook dood gaan” of een andere gedachte van kan krijgen – niet helemaal waar ik zit, maar een toevoeging van Huib – “Ze wordt misschien wel weer wakker“).

Disclaimer: check het áltijd met je kind

Hoe laat je jouw kind omgaan met het overlijden van een dierbare? Check het wel altijd, met je kind. Zowel van te voren als tijdens de gebeurtenis. Ons dochtertje wilde echt heel graag mee naar de opbaring. Op het moment zelf wilde ze ineens Oma niet meer aanraken. En dat is prima. Helemaal goed. Ik geloof er heilig in dat alles er mag zijn. Een tekening in de kist bij Oma leggen? Dat mag. Liever alleen kort kijken en dan weer weg en even lekker spelen? Dat is goed. Waar ik wèl een beetje mee zat is dat ik in eerste instantie het gevoel had dat ze de emoties binnen hield.

Naar je kind kijken en luisteren

Ook dat lost zichzelf op als je goed met alles omgaat. En met ‘goed’ bedoel ik dus heel goed naar je kind kijken en luisteren. Bij Mila kwam tijdens de uitvaart de ontlading. In volle vaart. De muziek, de woorden die gesproken werden. Dat raakte haar intens. Het verdriet kwam er in alle hevigheid uit. En dat mag er zijn. Tijdens het condoleren kwam een van mijn nichtjes – net zoals bij de opbaring – weer naar haar toe om gezellig te kletsen en wat te knutselen en toen was het ineens weer heel anders. Heel goed vind ik dat. Het een kan naast het ander bestaan. Ook of juist.

“Herinneren is een vorm van ontmoeten” (Kahlil Gibran)

Zoekende naar een juiste foto voor dit artikel stuitte ik op deze foto. En ik moest huilen. Om het verdriet wat in volle hevigheid naar boven komt. Maar ook door de liefde die ik zie. De liefdevolle aandacht van de fotograaf (mijn oom). De liefde van Mila voor Oma. Intense liefde van mij voor mama. Liefde van Huib voor zijn schoonmama. De drie-eenheid die wij zijn als gezin, de aandacht en liefde voor elkaar. Het Indische aspect. Hoe Mila persé iets van batik wilde dragen. De rok die van mijn Indische Oma is geweest en die ze als jurk draagt. Dit is liefde. Herinneren is liefde.

Heeft jouw kind een dierbaar iemand verloren? Hoe gaan jullie daarmee om?

Tot de volgende keer.

Rory Blokzijl