Kan de liefde al het andere in de wereld overstemmen? Othello 2020

Afgelopen weekend bezocht ik de première van het toneelstuk Othello (Het Nationale Theater) en ik werd letterlijk omver geblazen. Intens, overweldigend, realistisch. Het biedt je een bak stof tot nadenken. Hoe heftig is een wereld waarin liefde niet kan overheersen? Waarin je – zonder dat je het beseft – steeds ontvankelijker wordt voor (internet)trollen, voor weerzin, voor raciale ondertonen?

Een zwarte man in een witte wereld

Ik zal het je eerlijk vertellen – ook al krijg ik misschien behoorlijk wat negatieve reacties over mij heen – ook ik dacht in het begin toen men begon te protesteren tegen ‘Zwarte Piet’ en wat die vertegenwoordigde: “Wat een onzin. Laat dit een speciale dag blijven voor kinderen. Kinderen die geen rare of dubbele betekenis hechten aan een zwarte piet“.

Wat geven wij – als volwassenen – voor boodschap aan onze kinderen?

Maar is dat ook daadwerkelijk zo? Wat vinden kinderen eigenlijk van iemand die stereotiep een kleurige outfit aanheeft, een zwarte huid heeft met een bos kroeshaar. Volle rode lippen heeft en grote goudkleurige ringen in zijn oren? Wat zeggen we hier eigenlijk mee als volwassenen en wat is de boodschap die je overbrengt op kinderen? Sinterklaas is oud en wit? Zijn ‘hulpjes’ zijn zwart? Wat doet dat eigenlijk met een kind?

Wat voelt een kind?

Lastig te zeggen, want we zijn zelf geen kind meer en kunnen eigenlijk ook niet denken voor de kinderen van nu. Je weet niet wat zich in hun hoofd afspeelt. Wel kun je proberen oprecht te voelen wat het vroeger voor jezelf betekende. En wat het nú betekent dat je op een bepaalde manier reageert. Want dat zegt wat over jezelf, of over wat vroeger aan jou is overgebracht. Het feit dat ik enorm protesteerde tegen een nieuwe manier van denken. Getuigt dat niet van een bepaalde starheid? Een weigering om te zien wat zich in de huidige – veranderende – maatschappij afspeelt?

Omarm de nieuwe wereld

Ik noem een voorbeeld. In het programmaboekje van Othello – het klassieke Shakespeare toneelstuk met een intens, vernieuwend, ontregelend en tegelijkertijd briljant perspectief van regisseur Daria Bukvić, dat momenteel opnieuw het land doorgaat in de grote zalen – trof ik een inlegvel met de column van Johan Fretz aan uit het Parool van 11 januari. “Harry en Meghan (het Britse koningshuis) omarmen de nieuwe wereld – doen afstand van hun titels en toelage – en zeggen de oude vaarwel“. Ik vind het gedurfd en briljant. Wèg met het racisme waarmee zij worden overladen!

Er is iets fundamenteels goed aan liefde

De woorden van de (zwarte) priester Michael Curry – gesproken op hun huwelijk – zijn leidend. “Er is iets fundamenteels goed aan liefde. En de reden daarvoor is de bron. Wij komen voort uit liefde en onze levens zijn bedoeld om geleefd te worden in liefde“. Zij laten zich niet meer onderwerpen aan haat en vernedering en kiezen onvoorwaardelijk voor de kracht van liefde. Chapeau!

Othello – kan liefde racisme overwinnen?

Een hele belangrijke vraag. Kan liefde racisme overwinnen? En staan anderen dat toe? Waarom zien mensen een verschil? Overweldigend, intens, belangrijk en dierbaar. Dat maakt deze remake van Othello door Daria Bukvić tot een ‘must see‘. Omdat het je ogen opent. Voor iets wat ogenschijnlijk heel normaal is, maar dat het eigenlijk niet meer is. De tand des tijds heeft onze normen en waarden stilzwijgend aangepast en we zijn daarin mee gegaan. Wat niet zou mogen, vind ik.

‘Witte onschuld’

Het stuk wordt niet gebracht als een liefdestragedie die louter gaat over wraak en jaloezie, maar legt ook nadruk op de vraag wat het betekent om een zwarte man in een witte wereld te zijn. Iets dat zo goed wordt belicht dat het bijna ongemakkelijk is om naar te kijken. Het zet mij zelfs aan het denken over zaken, waarvan ik dacht dat ze uitgemaakt en duidelijk waren. Het sluit aan bij de actuele en maatschappelijke discussie.

De Blinde Vlek

De blinde vlek waar Daria het over heeft? Denk aan  discriminatie op allerlei vlekken. Zwarte Piet, het glazen plafond voor vrouwen, discriminatie, het koloniale verleden van Nederland. De heftige reacties van mensen op deze onderwerpen. Haat, nijd, zelfs doodsbedreigingen. Hoe kan dit? Waar hebben we het over? Hoe kunnen we het belang van onszelf en onze gedachten voor laten gaan? Waarom kunnen we de dingen blijven accepteren? Omdat het altijd zo geweest is? Dat is geen reden. Dat is toch een excuus?

Othello raakt je aan

Het raakt mij. Komt keihard binnen. De scène aan het einde heeft zich in mijn hart genesteld. Wat ik van te voren niet had gedacht of verwacht is toch gebeurd. Othello – volgens het perspectief van Daria – zet mij aan het nadenken. Over de normen en waarden zoals ik ze vroeger kende. Hoe ik ze nu ervaar. En dat in combinatie met een veranderende wereld. We kunnen met zijn allen zoveel goeds doen. Als we maar in de liefde gaan zitten. En niet in haat.

Food for thought. Dit prachtige toneelstuk. Deze intense en overweldigende bewerking van regisseur Daria Bukvić. En hebben jullie gezien dat mijn ‘broertje’ Jord Knotter de rol van Cassio (weergaloos) speelt?

Ook kijken? Hier vind je de speellijst!

Tot de volgende keer.

Rory Blokzijl